Elke druppel tel, want dit word droër, warmer, erger, moeiliker …
’n Voortsetting van die ekstreme droë en warm toestande wat Suider-Afrika die afgelope jare beleef, raak ’n ál groter risiko. JORISNA BONTHUYS neem die landbouvooruitsigte in oënskou te midde van die klimaatkrisis wat tans wêreldwyd ontvou.
Vir Charles Salmon, ’n boorling van die Klein-Karoo, hoef jy niks te vertel van die gang van verandering nie.
Salmon woon op Winkelplaas naby Ladismith, in die oorgangsgebied tussen die winter- en somerreënvalstreke. Hy werk al 14 jaar lank in die landbousektor en beleef eerstehands hoe talle boere van die distrik tans sukkel om aan die gang te bly.
Kannaland steier onder die voortslepende droogte, sê hy. Dit gaan met grootskaalse ontwrigting gepaard vir die ekonomie en diegene wat van landbou afhanklik is.
Winkelplaas het voorheen ‘n plaaswinkel gehad, ‘n goed gevestigde instelling in die dae voor die koms van koöperasies. Die uitwerking wat hierdie nuwe markplekke op die tradisionele plaaswinkels gehad het, beteken dat lede van kleiner gemeenskappe verder moes reis, na dorpe. Met klimaatsverandering is dit enigiemand se raaiskoot hoe ver die veranderings gaan strek en watter gevolge dit vir huishoudings hier inhou.
In Ladismith en omstreke trek produsente bitter swaar, sê Salmon. Vanjaar is die vierde droogtejaar agtereenvolgens in dié streek, wat grondvog en die koers van verdamping beïnvloed. Baie produsente het volgens hom nie geld om water uit boorgate te pomp nie. In sommige areas het boere vier jaar laas ’n leibeurt gehad. Sommige het reeds twee derdes van hul vrugteboorde verloor.
Winters in Klein-Karoo raak warmer
Die winters in die Klein-Karoo raak warmer. Dit veroorsaak dat vrugtebome nie behoorlik rus nie weens ’n afname in koue-eenhede, wat vertraagde bot meebring. Daar is ook nie oral genoeg water om bemesting ná oeste toe te dien nie. Die bome werk hard, hul reserwes word nie aangevul nie, en dit verkort hul leeftyd.
Salmon se eie byebedryf is die afgelope jaar bykans gehalveer. Daar is weinig natuurlike weiveld en nektar oor en hy voer sy bye suikerwater ter wille van oorlewing.
Die Klein Karoo is nie die enigste deel van die land wat deurloop weens warmer, droër en ekstreme toestande nie. Daar is volop bewyse dat Suid-Afrika toenemend warmer en droër word, wat onder meer risiko’s vir watersekerheid inhou. Só sê prof. Francois Engelbrecht, verbonde aan die Universiteit van die Witwatersrand se Global Change Institute.
Daar is verskeie ongeëwenaarde gebeurtenisse in onlangse tye wat gevaarligte laat flikker. In dié verband sonder Engelbrecht onder meer die onlangse groot droogte in Kaapstad (2015-2017), die verwoestende Knysna-brand (2017) en die grootskaalse vloedskade weens die tropiese sikloon Idai in Mosambiek (2019) uit.
Verwoestend… ‘n Brandbestryder probeer eiendom red tydens ‘n onlangse fynbosbrand in die Tuinroete. Foto: Brent Dawes
Net effens verder terug in die verlede was die droogte van 2015-’16 in die somerreënvalgebied van Suid-Afrika, wat met ’n sterk El Niño-gebeurtenis gepaard gegaan het. Die El Niño-klimaatsverskynsel veroorsaak gewoonlik droër as normale somerseisoene in Suid-Afrika wanneer dit voorkom.
In 2015 was Suid-Afrika se gemiddelde jaarlikse totale reënval die laagste sedert 1904, blyk uit historiese rekords. Dié nasionale gemiddelde ondervang egter nie noodwendig die nypende toestande wat op provinsiale vlak geheers het nie. In die Vrystaat – die mielieproduserende hart van Suid-Afrika – het daar in 2015 byvoorbeeld net 321 mm uitgesak (vergelyke met die gemiddelde van 515 mm per jaar).
Wat Suid-Afrika se winterreënvalstreek betref, het die risiko van die soort droogte van 2015-’17 reeds drievoudig toegeneem weens menslike bydraes tot kweekhuisgasvrystellings, sê Engelbrecht.
Knysna-brand
Die Knysna-brand word as die mees vernietigende in sy soort beskou wat tot nog toe in ’n beboude gebied in Suid-Afrika voorgekom het. “Die slegte nuus is dat die aantal dae in die jaar met ’n groot brandgevaar toeneem,” benadruk Engelbrecht.
Rampspoedig… Sikloon Kenneth op pad na Mosambiek in April vanjaar terwyl die land nog onder die effek van die vorige sikloon gesteier het: Beira is platgevee en meer as 1,000 mense is dood. Bron: NASA/NOAA/ Universitet van Wisconsin – Madison, SSES-CIMSS, William Straka III
Verwoesting… Vloedskade naby Beira in Mosambiek in Maart 2019 ná die Sikloon Idai verwoesting gesaai het. Foto: Nicole-Macheroux-Denault
Boonop was die tropiese sikloon wat Mosambiek naby Beira getref het, die mees rampspoedige wat nóg hier voorgekom het. Meer as 1,000 mense is dood en meer as die helfte van die land se mielieoes is vernietig. “Al hoe meer intense tropiese siklone is potensieel ons voorland oor Sentraal- tot Noord-Mosambiek, maar wat ook die potensiaal het om Suid-Afrika te bereik,” waarsku hy.
Landbouproduksie
Klimaatsverandering is reeds onderweg teen ’n tempo wat grootskaalse aanpassings noodsaak.
“Die klimaat is onteenseglik aan die verander en die mens is onteenseglik hiervoor verantwoordelik,” sê Engelbrecht. “Dit is die ‘nuwe normaal’ wat in beplanning en begrotings verreken moet word.”
Suider-Afrika verhit tans vinniger as talle ander wêrelddele – min of meer dubbeld so vinnig as die tempo waarteen die wêreldwye gemiddelde temperatuur aan die toeneem is. Besondere sterk verhitting word ook in die besonder oor die laaste vyf dekades in die westelike en sentrale dele van Suider-Afrika bespeur.
Oor die komende dekades gaan landbouproduksie na verwagting aansienlik deur klimaatsverandering geraak word. ’n Drastiese toename in die voorkoms van hittegolwe word boonop oor die komende dekades voorsien, wat veral die plaaslike veebedryf en mielieproduksie kan laat steier. Geskikte gebiede waar gewasse soos mielies, sojabone, sorghum, sonneblom en aartappels tans aangeplant kan word, sal na verwaging oor die komende dekades verklein.
As temperature wêreldwyd gemiddeld met 1,5°C tot 2°C styg soos wat voorsien word, beteken dit ’n gemiddelde toename van 3°C tot 4°C in Suider-Afrika. “Sou internasionale onderhandelings om mensgemaakte kweekhuisgasvrystellings in te kort misluk, is ’n styging van 6°C die soort scenario waarop die streek afstuur,” sê Engelbrecht. “Daar is tans geen mieliegewas wat sulke stygings kan hanteer nie.”
#Winter of 2019 is WARMER than the Long Term Average in most parts of SA. Pretoria and Johannesburg was 2-3C warmer than Average. This week looks like another warm one for #Gauteng with Pretoria going up to 28C. Information for more towns will be given soon. pic.twitter.com/C2UM8cIRFr
— SA Weather Service (@SAWeatherServic) August 5, 2019
See-oppervlaktemperature was laas jaar óók naby ’n rekordhoogtepunt. En hoewel hierdie temperature effens gedaal het sedert die El Niño-verskynsel van 2016 is dit nog steeds ver bo die langtermyngemiddelde. Die temperatuur van die boonste 700 meter van die oseane styg volgens Kruger ook steeds in vergelyking met vorige jare.
Die globale see-oppervlak het voorts laas jaar ’n rekordvlak bereik: Dit was ongeveer 8 cm hoër as in 1993, toe daar met satellietmetings begin is.
Antarktika verloor ys
Antarktika was ook bogemiddeld warm met see-ys wat gedurende die somer naby ’n rekordlaagtepunt was. Wêreldwyd het die meeste gletsers in 2018 vir die 30ste opeenvolgende jaar massa verloor. Die hoeveelheid see-ys in die Noordelike Halfrond neem tans af teen ’n tempo van ongeveer 13% per dekade.
Boonop was die jaarlikse gemiddelde globale oppervlaktemperatuur naby aan ’n rekordhoogtepunt: ongeveer 0,3°C tot 0,4°C bo die gemiddelde van 1981-2010. Laas jaar was dus die vierde warmste jaar sedert metings in die middel-1800’s begin het, sê Kruger.
Die metings van 26 langtermyn-temperatuurstasies in Suid-Afrika bevestig dié bevinding. Die gemiddeld was ongeveer 0,52°C bokant die 1981-2010 gemiddelde en ook die vierde warmste sedert ten minste 1951. Dit word toegeskryf aan stygende mensgemaakte kweekhuisgasvrystellings wat die koers van aardverwarming aanhelp.
Die langtermyntendens in Suid-Afrika is ’n verwarming van ongeveer 0,16°C per dekade, wat heelwat hoër is as die wêreldwye gemiddelde. Streeksgewys is dié tendens egter nie eenvormig in Suid-Afrika nie, sê Kruger. Die westelike en oostelike dele van die land raak vinniger warm as die sentrale binneland.
“Hierdie tendense sluit aan by historiese reënvaltendense, waar ons vind dat in die Wes-Kaap en Limpopo daar tekens van afnames in reënval in die afgelope 50 jaar was,” verduidelik Kruger. “Dit word ook bevestig deur klimaatmodelvooruitskouings wat aandui dat die westelike en verre noordoostelike dele van die land hoogs waarskynlik minder reënval in die toekoms kan verwag.
“Wat ekstreme betref, vind ons dat soos die verwarmingstendens voortduur, die aantal baie warm dae en nagte vermeerder en die aantal koue dae en nagte in die algemeen verminder. Daaglikse reënvalkonsentrasies vermeerder ook, wat veroorsaak dat reën in korter periodes uitsak,” sê Kruger. “Sou die gemiddelde jaarlikse reënval ongeveer dieselfde bly, beteken dit dat die droë tydperke tussen reënbuie noodwendig langer word. Dit kan beteken dat die kans op gronderosie en skade weens kitsvloede groter word.”
Droogtetoestande… Theewaterskloofdam in die Wes-Kaap ten tyde van die droogte in 2017. Foto: Mark Myburgh
El Niño neem toe
Droogte is niks nuuts in ons streek nie, maar die onlangse droogtekrisis dien as ’n wekroep van die soort van toestande wat voortaan al hoe meer kan voorkom. Hoewel droogtetoestande dikwels in Suider-Afrika voorkom – die reënvalpatrone hier is wisselvallig – is die droogte van 2015-’16 vererger deur die voorkoms van die sterkste El Niño-weerverskynsel in dekades.
Tans kom een “super” El Niño-verskynsel (soos die een wat Suider-Afrika onlangs beleef het) min of meer elke 15 jaar voor. “Klimaatsmodelle toon aan dat die voorkoms van hierdie geweldige sterk El Niño’s waarskynlik teen die tweede helfte van die eeu kan verdubbel,” sê Engelbrecht.
Die rimpeleffek van die onlangse multijaardroogte gaan nog lank gevoel word, reken landbou-ekonome. Baie produsente trek rééds ekonomies swaar weens die sukkelende rand en stygende produksiekostes. In die Klein-Karoo boer produsente byvoorbeeld finansieel agteruit. En selfs al sou goeie reën uitsak, het talle eenvoudig nie geld om nuwe aanplantings te maak nie.
Dit is moeilik om gevolgtrekkings te maak oor die effek van klimaatsverandering op ’n relatief tekort tydperk soos die laaste drie tot vyf jaar, sê Johan van den Berg, landbouweerkundige by Santam Oesversekering. Daar is ook siklusse in die klimaat (klimaatsveranderlikheid) wat van klimaatsverandering onderskei moet word. Die laaste paar jaar sak die somerreënvalstreek se buie hoofsaaklik in die tweede helfte van die seisoen (ná Desember) uit. Dit benadeel veral somergraanboere wat later as normaalweg moet plant en verhoog ook risiko’s vir vroeë rypskade.
Rypdae raak minder
Warmer temperature en hittegolftoestande het volgens hom die laaste paar seisoene meer gereeld voorgekom. “Die laaste paar seisoene was die getal rypdae of dae met lae temperature gedurende die winter aansienlik minder as in voorafgaande jare,” sê Van den Berg.
Volgens Rabe is die bevindings van studies oor die droogteweerstandigheid van die landbousektor op lang termyn nog nie bekend nie. “Persoonlik vermoed ek dat boere wat die onlangse droogtes oorleef het – ten spyte van betreklik min regeringshulp en vanweë hul eie aanpassingsmeganismes – moontlik meer weerstandig teen droogtes is as vorige generasies.” Laasgenoemde verminder egter nie noodwendig hul landbourisiko’s nie, sê hy. “Droogtes moet in die konteks van ekonomiese en finansiële omstandighede gesien word.”
Graanbedryf
Landbouproduksie in Suid-Afrika is soos ander dele van die wêreld van tegnologiese vordering afhanklik, sê Van den Berg. Só byvoorbeeld was die gemiddelde opbrengs van mielies drie of vier dekades gelede onder 2 ton per hektaar. Tans is dit byna 5 ton per hektaar en jaarliks styg dit met ongeveer 3%. Dit is vanweë beter genetika, beter bewerkings, beter bemesting, asook ander bestuursaksies soos grondwaterbestuur, onkruid en pesbeheer, reken hy. Boere pas hul eie risikobestuursplanne toe en diversifiseer hul boerdery.
Die graanbedryf is veral kwesbaar uit ’n klimaatsoogpunt, sê Van den Berg. “Boere mik vir die langtermyngemiddelde opbrengste, maar dit gebeur in die helfte van die jare nie. Graanpryse reageer ook nie noodwendig met swakker opbrengste nie. Daarenteen styg insetkoste aanhoudend en word die risiko om nie die insetkoste te verhaal nie, groter.” Die effek van agtereenvolgende droë jare vergroot hierdie risiko.
Veeboere
Nóg produsente wat ernstig geraak word, is ekstensiewe veeboere in die sentrale en westelike dele van die land. Van den Berg sonder ook die besproeiingsbedryf uit omdat produsente in dié sektor meeding met verbruikers wat water vir menslike gebruik benodig.
“Vir die droëlandgraanbedryf is grondwaterbestuur seker die slimste praktyk wat boere kan volg deur slegs te plant wanneer voldoende grondwater opgegaar is,” sê hy. “Vir veeboere bied veldbenuttingspatrone asook korrekte veegetalle inligting om beste praktyke toe te pas om droogtes beter te bestuur en te oorleef.”
Uit ’n produksieoogpunt moet boere volgens hom beter beplanning doen om te verseker hulle bedrywe is winsgewend en volhoubaar op lang termyn.
Ongekende klimaatsverskynsels… … In dele van die Nood-Kaap is die droogte se rug steeds nie gebreek nie.
Boere kan volgens hom nie alleen die tipe van droogtes wat Suid-Afrika ervaar, trotseer nie. “Daar moet staatshulp wees in werklike ramptoestande,” sê Van den Berg. “Daar is egter ramptoestande wat deur boere self veroorsaak word uit onkundigheid of moedswilligheid soos oorbeweiding, swak besluitneming oor gewasse en kultivars, en plantdatums. Hier is dit noodsaaklik dat die landbouvoorligtingshulp van die staat weer tot sy volle reg kom, veral in ag genome nuwe en onervare boere.”
Klimaatsaanpassings
Op lang termyn moet die landbousektor meer veerkragtig word om die soort veranderings wat voorsien word, te trotseer.
Die klimaatsuitdaging is ernstig en dringend, benadruk Engelbrecht. “Die manier waarop ons energie gebruik en oor hulpbronne dink, moet byvoorbeeld ingrypend verander.” Suid-Afrika moet ook voor sy eie huis vee om kweekhuisgasvrystellings te beperk. Dit sal beteken dat daar sistemiese veranderings moet kom om sy verslawing aan fossielbrandstowwe te verbreek. “Hoe langer ons dié ingryping uitstel, hoe moeiliker gaan dit wees om die meer gevaarlike impakte van klimaatsverandering te voorkom,” sê hy.
Intussen gaan die veranderings wat reeds onderweg is allerhande aanpassings noodsaak.
Planne oor klimaatsverwante aanpassings word onder meer uitgestip in die regering se nasionale agenda vir klimaatsaanpassings en die Wes-Kaap se provinsiale klimaatstrategie.
Tot dusver is die kollektiewe respons egter gefragmenteerd en hou dit ook nie tred met die erns van klimaatsuitdagings nie. Dit hou groot risiko’s in vir diegene wat van landbou en verwante bedrywe vir hul bestaansmiddele afhanklik is.
Op Winkelplaas kon Salmon se buurman Alan Carruthers vanjaar feitlik niks olyfolie pars nie. Sy olyfbome het te min vrugte gedra hiervoor naadat hulle die afgelope paar jaar te lank dors was.
“Boere maak toenemend skuif om klimaatslim te boer om mededingend te bly,” sê Salmon. “Elke druppel tel.”
20: Die 20 warmste jare wêreldwyd is die afgelope 22 jaar aangeteken, waarvan die laaste vier jaar die warmste was.
1,5%: Persentasie van Suid-Afrika onder besproeiing (wat ook 30% van gewasse lewer).
2,2 miljoen ton koring moes in 2017 ingevoer word weens die droogte.
20% van kommersiële boere lewer 80% van Suid-Afrika se landbou-uitsette.
Bron: Netwerk24.com, AgriSA.com, wmo.int.
*Hierdie is ‘n verkorte weergawe van ‘n artikel wat vroeër deur Vrye Weekblad gepubliseer is. Dit word gebruik met vergunning. Lees die oorspronklike hier.
Verwante artikels:
Die enorme erfenis van ons weggooikultuur
Die dag as die aarde onder ons begin skud en rammel